زئولیت 5A، نوعی زئولیت ترکیبی است که از خانواده ساختار بلوری نوع A است. این ماده بسیار متخلخل با شبکهای سه بعدی از کانالها و حفرهها میباشد که به آن خاصیت جذب عالی و تبادل یونی میدهد. در ادامه به مواردی که باید در مورد این زئولیت توجه داشت به صورت خالصه اشاره شده است:
- ساختار: دارای ساختار چارچوبی متشکل از آلومینای به هم پیوسته و چهار وجهی سیلیس میباشد. ساختار کریستالی یک الگوی منظم از حفرههای بزرگ و کانالهای به هم پیوسته با اندازه منافذ یکنواخت تقریبا 5 آنگستروم (علت نامگذاری) را تشکیل میدهد.
- تخلخل: ماهیت متخلخل این زئولیت به آن اجازه میدهد تا به طور انتخابی مولکولها را بر اساس اندازه و قطبیت آنها جذب کند. اندازه منافذ یکنواخت آن باعث میشود که به ویژه در جداسازی و جذب مولکولهایی با قطر جنبشی تا 5 آنگستروم مانند آب، دی اکسید کربن، نیتروژن و هیدروکربنهای کوچکتر موثر باشد.
- خواص جذب: میل ترکیبی باالیی با مولکولهای آب دارد و آن را در کاربردهایی مانند خشک کردن و آبگیری گازها و مایعات مفید میکند. به عبارت دیگر میتواند به طور انتخابی آب را جذب کند در حالی که مولکولهای بزرگتر دیگر را حذف میکند. عالوه بر این، میتواند دی اکسید کربن را نیز جذب کند و آن را برای کاربردهای جذب و ذخیره کربن (CCS) ارزشمند میکند.
- ظرفیت تبادل یونی: دارای خواص تبادل یونی عالی میباشد. کاتیونهای قابل تبادل در ساختار آن، معموالً سدیم (+Na) ، میتوانند به راحتی با سایر کاتیونهای موجود در محیط اطراف مبادله شوند. این خاصیت در کاربردهای مختلفی از جمله نرم کردن آب، جداسازی یونهای فلزی مختلف و تصفیه مایعات مورد استفاده قرار میگیرد.
- کاربردها: به دلیل قابلیتهای جذب و تبادل یونی، در طیف وسیعی از صنایع کاربرد دارد. برخی از برنامههای کاربردی قابل توجه عبارتند از:
– خشک کردن گاز: حذف آب و رطوبت از گاز طبیعی، هوا و سایر گازها و جلوگیری از خوردگی و آسیب در خطوط لوله و تجهیزات.
– غنیسازی اکسیژن: در تغلیظ کنندههای اکسیژن برای جذب انتخابی نیتروژن از هوا و امکان تولید اکسیژن با خلوص باال.
– جداسازی گاز: جداسازی مولکولهای مختلف گاز بر اساس اندازه و قطبیت آنها در فرآیندهای جداسازی گاز.
– صنعت پتروشیمی: تصفیه و جداسازی هیدروکربنها و همچنین حذف ترکیبات گوگردی از فرآورده های نفتی.
– صنعت شوینده: به عنوان سازنده در شوینده های لباسشویی و کمک به بهبود راندمان تمیز کردن و کاهش مقادیر بیش از حد سورفکتانت ها.
– کاربردهای زیست محیطی: در تصفیه آب برای حذف یونهای فلزات سنگین و آمونیاک از فاضالب وهمچنین در سیستمهای تصفیه هوا برای حذف ترکیبات آلی فرار (VOCs).
- احیاءسازی: با گذشت زمان، مواد زئولیت میتوانند با مولکولهای جذب شده یا کاتیونهای مبادله شده اشباع شوند. با این حال، میتوان با حرارت دادن آن برای حذف مولکولهای جذب شده یا با استفاده از عوامل جاذب مناسب برای جایگزینی کاتیونهای مبادله شده، احیاء کرد و ظرفیت جذب یا تبادل یونی آن را بازیابی کرد. به طور کلی زئولیت 5A، به دلیل خواص استثنایی جذب و تبادل یونی آن، یک ماده همه کاره با کاربردهای صنعتی متعدد است. قابلیت الک مولکولی و پایداری باال آن را به یک ماده با ارزش در فرآیندهای مختلف جداسازی گاز و مایع تبدیل کرده است.
- روش Hydrothermal
روش سنتز هیدروترمال فرآیندی است که شامل استفاده از محلولهای مبتنی بر آب در دما و فشار باال برای تسهیل تبلور مواد زئولیت است. ایت روش رایج ترین روش برای تهیه زئولیت 5A، است و شامل واکنش محلول آلومینات سدیم با محلول سیلیکات سدیم در شرایط هیدروترمال است. این مخلوط معموال در یک اتوکالو در دمای بالا ) معموالا حدود 90 تا 110 درجه سانتیگراد( برای مدت زمان مشخص گرم میشود. سپس ژل حاصل شسته، فیلتر و خشک میشود تا محصول نهایی بدست آید. - روش Ion Exchange
این روش شامل تبادل یونی یک زئولیت پیشساز با یونهای سدیم است. در ابتدا زئولیت با ساختار متفاوت مانند زئولیت 4A یا زئولیت X با استفاده از روش سنتز مناسب تهیه می شود. سپس زئولیت پیشساز با محلول کلرید سدیم یا کربنات سدیم تصفیه میشود تا کاتیونهای موجود (مانند کلسیم یا پتاسیم) با یونهای سدیم مبادله
شود و در نتیجه زئولیت 5A تشکیل شود. - روش Template-Directed
در این رویکرد، از یک عامل هدایت ساختار آلی (SDA )یا الگو، برای هدایت تبلور زئولیت استفاده میشود. به طور معمول، ترکیبات آمونیوم چهارتایی یا ترکیبی از آمینهای آلی به عنوان SDA استفاده میشود. مولکولهای قالب با ترکیبات پیش ساز زئولیت برهم کنش میکنند و بر رشد کریستال تأثیر میگذارند و در نتیجه زئولیت 5Aبا ساختار مورد نظر تشکیل میشود. - روش Template-Free Method
روش بدون الگو: در این روش می توان زئولیت 5A را بدون استفاده از عامل جهت دهنده ساختار سنتز کرد. سنتز با مخلوط کردن منبع سیلیس، منبع آلومینا و هیدروکسید سدیم )محیط قلیایی( در شرایط گرمابی انجام می شود. این روش معموالا به زمانهای واکنش طوالنیتر و دماهای باالتر در مقایسه با روشهای قالب بندی شده نیاز دارد. - روش Sol-Gel
روش سل-ژل شامل تشکیل یک سوسپانسیون کلوئیدی (سل) از پیش سازهای معدنی، و به دنبال آن ژل شدن برای تشکیل یک شبکه جامد (ژل) میباشد. برای سنتز زئولیت 5A، یک رویکرد سل-ژل را میتوان با ترکیب پیش سازهای سیلیس و آلومینا مناسب، مانند تترا اتیل ارتوسیلیکات TEOS و ایزوپروپوکسید آلومینیوم، به کاربرد. سپس ژل به دست آمده توسط روش هیدروترمال قرار میگیرد تا به تبلور و تشکیل زئولیت 5A کمک کند. - روش Microwave-Assisted
در این روش از تابش مایکروویو برای تسریع فرآیند سنتز استفاده میشود. مخلوط واکنش حاوی منابع سیلیس و آلومینا، آب و عامل هدایت کننده ساختار در معرض تشعشعات مایکروویو قرار میگیرد تا در اثر تولید گرما تبلورسریع و یکنواخت زئولیت 5A را تسهیل کند. - روش Ionothermal
در این روش سنتز در مایعات یونی که نمکهای آلی در حالت مایع در دماهای پایین هستند انجام میشود. مایع یونی هم به عنوان حالل و هم به عنوان عامل هدایت کننده ساختار عمل میکند و امکان تشکیل کریستالهای زئولیت 5A را فراهم میکند.
اینها برخی از روشهای رایج برای سنتز زئولیت 5A هستند. انتخاب روش به عواملی مانند اندازه کریستال مورد
نظر، خلوص، زمان سنتز و مالحظات هزینه بستگی دارد.
- مروری بر ادبیات
Shah .R Javishk و همکاران (2020) در دپارتمان مهندسی شیمی و بیولوژیکی دانشگاه کلرادو، کاری با عنوان سنتز آمونیاک از طریق پالسماکاتالیز اتمسفر با استفاده از زئولیت 5A انجام دادند. در این کار فرض شده است که بار منفی سطحی زئولیت ناشی از جایگزینی Si با Al در چارچوب چهار وجهی و جبران شده با کاتیون های کلسیم و سدیم در حضور پالسما ممکن است به افزایش تفکیک نیتروژن و تشکیل آمونیاک کمک کند. زئولیت 5A در این کار از شرکت گریس تهیه شد. از آنالیزهای XRD، BET، DLS و SEM برای مشخصهیابی زئولیت استفاده شد. فعالیت کاتالیزوری زئولیت 5A برای سنتز آمونیاک در حضور پالسمای اتمسفر در یک راکتور تخلیه سد دی الکتریک داخلی، راکتور DBD، مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بدست آمده هم افزایی بین پالسما و زئولیت 5A را برای سنتز آمونیاک در تخلیه پالسمای اتمسفریک DBD نشان دادند.Melo Resmini .C و همکاران )2012( در دانشگاه UFSC برزیل کاری با عنوان سنتز زئولیت 4A از کائولن برای
به دست آوردن زئولیت 5A از طریق تبادل یونی برای جذب آرسنیک انجام دادند. هدف از این مطالعه به دستآوردن زئولیت 4A از کائولن به منظور بدست آوردن زئولیت 5A از طریق تبادل یونی با زئولیت سنتز شده قبلی بود که به عنوان جاذب یون های آرسنیک استفاده شد. در این کار از کائولین تجاری برای تولید متاکائولین و در ادامه تولید زئولیت 4A استفاده گردید. برای سنتز زئولیت از روش هیدروترمال استفاده شده است. برای این منظور متاکائولین به آب مقطر اضافه شده و هیدروکسید سدیم به آن افزوده شد. مخلوط با هم زدن مکانیکی )200 دور
در دقیقه( در 353 کلوین برای زمان های مختلف ،2 ،3 و 3/5 ساعت آماده شد. پس از زمان تعیین شده برای هر واکنش، محلول صاف شده و در دمای 333 کلوین به مدت 24 ساعت در آون خشک شد. سه نوع مختلف زئولیت به دست آمد: (hr2(1A،) hr3(2A و (hr3.5(3A. نسبتهای سنتز در تمامی واکنشهای هیدروترمال تشکیل
زئولیت 4A، به صورت زیر بود: غلظت NaOH 3875 موالر، نسبت متاکائولین به NaOH 1.845( جرم به جرم) و نسبت متاکائولین به O2H 286( جرم به حجم( استفاده شده است. سنتز زئولیتهای 5A از طریق تبادل یونی با زئولیتهای 4A انجام شد. کاتیون قابل تغییر زئولیت 4A سدیم است و در این مورد، کلرید کلسیم برای تبادل یونی به عنوان منبع یون کلسیم 2+ Ca در محلول انتخاب شد. تبادالت در یک راکتور batch با آب انجام شد که در حین هم زدن راکتور، زئولیت نوع A و کلرید کلسیم به آن اضافه شد. چهار آزمایش مختلف برای ارزیابی کارایی درصد سدیم قابل تعویض هنگام تغییر دما و زمان در طول هم زدن انجام شد. آزمایش اول در دمای 343 کلوین به مدت 4 ساعت (1B )و آزمایش دوم در دمای اتاق )296 کلوین( به مدت 4 ساعت (2B )انجام شد. آزمایش سوم (3B )در دو مرحله انجام شد: اولین تبادل یونی در دمای اتاق به مدت 24 ساعت و به دنبال آن تبادل یونی دیگر در دمای 343 کلوین به مدت 4 ساعت. آزمایش چهارم در دمای 343 کلوین به مدت 24 ساعت (4B )انجام شد. پس از فرآیند تبادل یونی، سوسپانسیونها با خالء فیلتر شدند و کیک با آب دیونیزه شده در همان دمای مبادله، در دو برابر حجم آب مورد استفاده در راکتور برای سنتز، شسته شد. سپس محصول در دمای 383 کلوین به مدت 24 ساعت خشک شد. آزمایشهای زیر برای مشخص کردن زئولیت 5A سنتز شده انجام شد: XRD، FTIR، CEC و SEM. نتایج بدست آمده نشان داد زئولیت های ز مناسبی از طریق تبادل یونی زئولیتهای 4A به دست آمدند. نتایج آزمایشهای جذب آرسنیک نشان داد همه زئولیتهای 5A ممکن است به عنوان مبدلهای کاتیونی در تصفیه پسابهای صنعتی مورد استفاده قرار گیرند، زیرا دارای مقادیر ESP به اندازه کافی باال هستند تا به عنوان جاذب کارآمد برای یونهای آرسنیک عمل کنند.
سارا پیرزاده و همکاران (2014) در دانشگاه شیراز کاری با عنوان سنتز زئولیت تیبپ A به روش سل-ژل انجامدادند. در این کار سنتز زئولیتهای تیپ A به روش سل-ژل با استفاده از سدیم هیدروکسید، سدیم آلومینات و سدیم متاسیلیکات مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور در مرحله اول سدیم هیدروکسید در آب مقطر حل شده و پس از بدست آمدن محلول شفاف آن را به دو قسمت مساوی تقسیم نموده در مرحله دوم سدیم متاسیلیکات با نیمی از محلول و سدیم آلومینات با نیمی دیگر از آن به طور جداگانه مخلوط و به شدت همزده شد. سپس محلول سدیم آلومینات به محلول سدیم متا سیلیکات اضافه گردید. نتیجه تشکیل ژل سفید رنگی بود. ژل همگن درون آون در دمای 100 درجه سانتیگراد به مدت 4 ساعت قرار داده شد و سپس آون خاموش گردید تا دمای آن به زیر 30 درجه سانتیگراد برسد برای کاهش PH مخلوط و رسیدن آن به زیر 9 مخلوط با آب مقطر دوبار تقطیر شده شست و شو داده شد. سپس مخلوط همراه کاغذ صافی در دمای 105 درجه سانتیگراد به مدت 12 ساعت قرار داده شد. در نتایج بدست آمده از تصاویر SEM بلورهای زئولیت قابل مشاهده بودند. پارامترهای متفاوتی از جمله: ترکیبمحلول اولیه، pH، دما، زمان و برخی فاکتورها مانند شرایط ماندگی و شدت همزدن و حتی مرتبه مخلوط شدن نوع زئولیت را تعیین میکنند. همچنین یکی از عوامل مورد بررسی میزان سرعت همزدن در حین واکنش بود که مشخص گردید با افزایش سرعت همزدن فاز دیگری با محصول نهایی حاصل میگردد. که در این آزمایش این فاز مربوط به زئولیت تیپ A دارای سودالیت است.
حمیده آهی و همکاران )1391( در دانشگاه صنعتی اصفهان کاری با عنوان سنتز کریستالهای زئولیت A5 توسط روش میکروامولسیون انجام دادند. در این کار برای نخستین بار زئولیت A5 از ماده ی اولیه ی کائولن توسط روش میکروامولسیون سنتز و نانوساختار آن اصالح گردید. میکروامولسیونها از یک ماده فعال سطحی، یک ماده روغنی، ماده فعال سطحی کمکی و آب تشکیل میشوند به علت وجود همزمان آب و روغن در میکروامولسیون استفاده از این روش در سنتز زئولیت دو مزیت دارد از یک جنبه میکروامولسیون به عنوان نانو راکتور عمل میکند و از جنبهی دیگر ماده فعال سطحی صفحات کریستالی در حال رشد را هماهنگ نموده و رشد کریستالها را تحت تاثیر قرار میدهد. در این کار تحقیقاتی کریستالهای زئولیت A5 با استفاده از کائولن به عنوان مادهی اولیه و توسط روش میکروامولسیون تولید شدند. آنالیز XRF برای مشخص نمودن نسبت 3O2Al2/SiO موجود در کائولن و XRD و SEM برای تعیین بلورینگی ساختار کریستالی زئولیت و درجه خلوص فازها مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج نشان میدهد که برای استفاده از روش میکروامولسیون میبایست آلومینا از کائولن با استفاده از فرآیند لیچینگ جدا سازی شود. همچنین بکارگیری روش میکروامولسیون در سنتز زئولیت موجب تولید کریستال های یکنواختتر و خالصتر با حفرات بزرگتر و ظرفیت تبادل کلسیم بیشتر در مقایسه با سایر روشهای متداول سنتز شده است.
Wang Zhuopeng و همکاران )2012( در دانشکدهی شیمی دانشگاه جیلین (چین) پژوهشی با “عنوان نیازها و روند سنتز منطقی مواد زئولیتی” انجام دادند. در این بررسی آموزشی، ابتدا نشان دادند که چگونه ویژگی های هندسی چارچوبهای زئولیت بر عملکرد کاتالیزوری مواد حاصل تأثیر میگذارد. سپس، پیشرفتهای اخیر در نوآوریهای مصنوعی برای مواد هدف ارائه شدند. در نهایت، دیدگاه آینده در مورد سنتز منطقی مواد زئولیتی با توابع و ساختارهای مورد نظر شرح داده شد. تشکیل زئولیتها به بسیاری از متغیرهای مصنوعی مانند مواد اولیه، ترکیب ژل، مقدار pH، SDA، حالل، دما و زمان تبلور و … وابسته است. از نتایج این مطالعه، یک طرح اولیه برای سنتز سفارشی مواد زئولیتی برای هدایت سنتز منطقی مواد هدف با عملکردها و ساختارهای مورد نظر به شرح زیر ارائه شد: i (یک کاربرد عملی، به عنوان مثال، یک فرآیند کاتالیزوری خاص، الزامات خاصی را برای ساختارهای زئولیت با ابعاد کانال مشخص ایجاد میکند. اندازه منافذ، شکل منافذ، مکانهای فعال و غیره. ii (ساختارهای زئولیت مورد نظر با روشهای محاسباتی طراحی میشوند. iii (مولکولهای SDA کاندید امیدوارکننده برای ساختارهای داده شده با استفاده از مدلسازی محاسباتی پیش بینی میشوند. تکنیکهای داده کاوی بیشتر شرایط سنتز را برای ساختارهای هدف پیش بینی میکند. iv (سنتز با استفاده از تکنیکهای مصنوعی مختلف تحت شرایط هیدروترمال یا حل گرمایی قابل دسترسی است. بهویژه، تکنیکهای ترکیبی امکان کاوش در یک فضای آزمایشی بزرگ را با استفاده از طراحی آزمایشی مناسب فراهم میکنند. v (ساختارهای مواد ساخته شده با مقایسه الگوهای پراش پرتو ایکس تجربی با نمونههای شبیهسازیشده به دست آمده از ساختارهای نظری شناسایی میشوند. vi (برنامه در نهایت با چنین طراحی منطقی و رویکرد ترکیبی قابل دسترسی است.
این طرح یک استراتژی برای سنتز منطقی زئولیتها در شرایطی ارائه میدهد که مکانیسم تشکیل زئولیت به وضوح آشکار نشده است. الزم به ذکر است که مستقیمترین و نهاییترین راهحل برای منطقیسازی سنتز زئولیتها به درک کامل مکانیسم واکنش بستگی دارد، بنابراین این امکان را میدهد که تشکیل مواد زئولیتی با عملکردها و ساختارهای قابل پیشبینی را از نظر شیمیایی کنترل کرد.
Wei Liangyuan و همکاران )2021( در دپارتمان فرآیند و انرژی دانشگاه دلفت هلند پژوهشی با عنوان “متان خالص حاصل از هیدروژناسیون 2CO با استفاده از فرآیند جذب افزایش یافته با مواد دو عملکردی کاتالیزور/زئولیت” انجام دادند. در این کار A5 Ni،5% X13 Ni،5% L Ni5% و X13Ce2.5% Ni5% به عنوان مواد دو منظوره با خواص کاتالیزوری و جذب آب سنتز و در یک راکتور بستر ثابت مورد آزمایش قرار گرفتند. این کار بر روی افزایش جذب ترکیبی و خواص کاتالیزوری مواد دو عملکردی زئولیت آغشته شده تمرکز دارد. مواد ذکر شده با روش Impregnation Evaporation تهیه شده و به طور کامل توسط EDX-STEM، TEM، جذب فیزیکی 2N، XRD و XPS مشخصیابی شدند. نتایج بدست آمده نشان داد همه مواد ظرفیت جذب آب باال و گزینشپذیری بسیار باالیی نسبت به متاناسیون نشان دادند. فعالیت کاتالیزوری باال و افزایش جذب آنها به طور قابل توجهی بازده در دمای پایین را افزایش داد، که در طول آزمایشهای بدون جاذب با همان مواد مشاهده شد. به نظر میرسد بهترین ماده X13Ce2.5% Ni5% باشد که بیشتر تحت آزمایش طوالنی مدت با 100 چرخه جذب- دفع قرار گرفت که در آن پایداری کاتالیزور نیز مورد بررسی قرار گرفت. نشان داده شد که تبدیل تحت شرایط واکنش مستقل از فشار جزئی متان است. این ماده به طور تقریبی ٪100 تبدیل CO2 و عمال ٪100 گزینش پذیری برای تشکیل CH4 در دماهای پایین 180 درجه سانتیگراد را از خود نشان داد.
الهامخرم زادهو همکاران ( 2019)در دانشکده ی مهندسی شیمی دانشگاه خلیج فارس کاری با عنوان ” مطالعه جذب تعادل ی2 COو 2 Nبر رو یزئول یتها یسنتز شده X 13،A 4،A 5،و بتا ”انجام دادند. تا این زمان ب یشترمقاالتبر رو یبررس یی کخاص یتخاص زئول یتهای اته یهی کگونه و کاربرد آن در ی کزم ینهخاص تمرکز داشتند.این کار به طور خاص بر سنتز چند یننوع زئول یتو مقا یسهخواص آنها متمرکز می باشد.زئول یتهاینام بردهشده با استفاده از روش ه یدروترمالسنتز شد هو مشخصه یابیآن هاتوسط آنالیزهای XRD ،SEM ،TGA ،DTA،BET و XRF انجا مشد .تمام ینتا یجحاک یاز سنتز موفق ا یننوع زئول یتهابود .کاربرد زئول یتهایسنتز شدهبرا یجذب و جداساز ید یاکس یدکربن در س یستم2 N/2CO،به عنوان گاز دودکش بدون آب، به روش حجمی،مورد بررس یقرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد زئول یت13X باالتر ینسطح و حجم منافذ را دارد. بهدل یلعدم توانا ییگاز ن یتروژندر دما ی77 کلو ینبرا ینفوذ به ر یزمنافذ زئول یت4A ،خواص بافت یا ینماده باجذب د یاکس یدکربن در دما ی273 کلو ینمورد بررس یقرار گرفت. نتا یجXRF برا یزئول یت4A تبادل شده بای ون،تشک یلزئول یت5A را تأ ییدکرد. بر اساس نتا یجتجز یهو تحل یلترموگراو یمتری،محتوا یآب ساختار ی درزئول یتهایسنتز شده به ترت یب13X ،4A ، 5A و بتا افزا یشی افت.منحن یهایDTA نمونه هاحضور ی ک پیکگرماگ یراول یهت یزرا در محدوده 120 -220درجه سانت یگرادنشان دادند که مر بوطبه کاهش آب است و پساز آن ی کپ یکگرمازا در حدود 830 -860درجه سانت یگراد،نشان دهندهتغ ییراتساختار یاست. زئول یتبتارفتار متفاوت یاز خود نشان داد و ه یچپ یکگرمازا ییدر ا ینمحدوده دما ییمشاهده نشد که نشان دهنده ی پایداریحرارت یباال برا یا یننوع زئول یتاست .بر اساس نتا یجبه دست آمده، د یا کسیدکربن ظرف یتجذب باالترینسبت به ن یتروژنبرا یهمه جاذب هادارد. باالتر ینظرف یتجذب تعادل ی2 COبرا یزئول یتX 13و به ترتیب5A و 4A و بتا مشاهده شد. منحن یهایا یزوترمبرا یزئول یتهاینوع A نسبت به سا یرینمستط یلیتر استکه نشان دهندهبرهمکنش قو یترب ینسطح جذب شدهو زئول یتدر فشارها یپا ییناست .حداکثر ظرف یت جذببرا یا یزوترمهایجذب 2 Nرو یزئول یتهابرا یA 5به دست آمد. در نهایت م یتواننت یجهگرفت که زئول یت هایمورد مطالعه به و یژهزئول یتX 13م یتوانندجاذب هایام یدوارکنندهایبرا یجذب 2 COدر کاربردها عملی باشند.
- رایج ترینو متداول ترینروش سنتز آزمایشگاهی غربال مولکولی 5A
متداولترینروش برای سنتز غربال مولکولی 5A در آزمایشگاه به عنوان سنتز سل -ژلیا هیدروترمال شناختهمیشود.در اینجا مراحل کلی درگیر در این فرآیند آ وردهشده است :
- انتخاب منابع سیلیس و آلومینا : سنتزغربال مولکولی 5A با انتخاب منابع سیلیس و آلومینا مناسب شروع می شود.سیلیکات سدیم و آلومینات سدیم معموال به عنوان مواد اولیه استفاده می شوند.
- تهیه ژل : منابعسیلیس و آلومینا با آب و یک عامل جهت دهنده ساختار، معموال هیدروکسید تترا اتیل آمونیوم ) TEAOH( یاهیدروکسید تترا پروپیالمونیوم ) TPAOH(مخلوط می شوندکه منجر به تشکیل ژل می شود.
- پیری ( Aging): ژل در دمای خاص، 70 تا 80 درجه سانتی گراد،برای چند ساعت اجازه پیری دارد .این فرآیند پیری باعث تشکیل ساختارهایزئولیت کریستالی می شود.
- کریستالیزاسیون :ژلپس از پیری در ظرف اتوکالو یا فوالد ضد زنگ و تحت شرایط هیدروترمال قرار می گیرد.این مرحله شامل حرارتدادن ژل در دمای باال ( حدود80 تا 100 درجه سانتیگراد )تحت فشار برای چند روز است .این مرحله به ساختارزئولیت کریستالی منجر می شود.
- شستشو و خشک کردن : موادکریستالی به دست آمده سپس با آب مقطر شسته می شودتا ناخالصی هاو گونه هایواکنش نداده از بین برود.سپس مواد شسته شده در دمای متوسط در حدود 100 -120درجه سانتی گرادخشک می شوند.
- کلسینه کردن :
- مرحلهنهایی ،کلسینه کردن است که شامل حرارت دادن مواد خشک شده در دماهای باالتر در حدود 500 -600 درجهسانتی گراداست .کلسینه کردن به حذف هر گونه اجزای آلی باقیمانده و تثبیت بیشتر ساختار زئولیت کمک میکند.
دربرخی از موارد یک مرحله با نام تبادل ی ونی،با هدف اصالح خواص غربال مولکول ی،مانند گز ینش پذیریو ظرفیت جذب آن افزوده می شود.ی ونهایکلس یمم یتوانندپا یداریو و یژگیها یجذب الک مولکول یرا افزایش دهندو آن را برا یکاربردها یخاص مناسب ترکنند .برا یانجام تبادل ی ونکلس یم،غربال مولکول یسنتز شده معموالبا محلول کلر یدکلس یم)(CaCl2 شسته م یشود. توجهبه این نکته مهم است که جزئیات خاص فرآیند سنتز ممکن است بسته به آزمایشگاه و خواص مورد نظر غربالمولکولی متفاوت باشد .با این حال، روش سنتز هیدروترمال که در باال ذکر شد، رویکرد کلی مورد استفاده برایسنتز غربال مولکولی 5A را نشان می دهد.
- مواد و تجهیزات مورد نیاز فهرست مواد و تجه یزاتیکه به طور معمول در سنتز آزمایشگاه یغربال مولکول ی5A با استفاده از روش هیدروترمالاستفاده م یشود:
مواد:
– سد یمآلوم ینات) 2NaAlO(:به عنوان منبع آلوم ینا( حدود10 -20گرم برای هر سنتز)
-سدیم سیلیکات ) 3SiO2Na(:به عنوان منبع س یلیس( حدود0 2-04گرم برای هر سنتز)
– سد یمه یدروکسید) NaOH(:به عنوان ی کواکنش دهنده و برا یتنظ یمpH (به طور معمول 2 -4 گرمبرای هر سنتز)
-آب دیونیزه :به عنوان حالل و برا یا یجادمخلوط واکنش (به مقدار کافی)
-عامل هدایت کنندهساختار آلی (بهطور معمول 1 -10گرم برای هر سنتز) :معموال ترکیبات آمون یوم چهارتایی،مانند ه یدروکسیدتترا ات یلآمون یوم)TEAOH(، هیدروکسید تترا پروپیل آ مونیوم) TPAOH(، یاهیدروکسید تترا -n-بوتیلآ مونیوم( TBAOH)
-کلسیم کلراید( 2CaCl):به منظور شست وشو و تبادل یونی
تجهیزات:
– ظروف ش یشهای:بشر، فالسک و استوانه هایمدرج ،پیپت و پیپیت فیلر ظروف شیشه ایدر بسته با سایز هایمتوسط برا یته یهو اختالط محلول ها.
– همزن مغناطیسی یا همزن مکانیکی :برا یمخلوط کردن مواد
-phمتر : برا ینظارت و تنظ یمpH در طول سنتز
-اتوکالو :مخزن فشار باال برا یانجام سنتز ه یدروترمالدر دماها بالا
– منبع گرمایش :( المنتگرم کننده، صفحه داغ یا حمام روغن)
– آون :برا یخشک کردن غربال مولکول یسنتز شده
– سانتر یفیوژ:برا یافزا یشجداساز یجامد از ما یع
– ستاپ فیلتر اسیونخالء (قیف بو خنر،پمپ خالء و فالسک فیلتر) :برا یجدا کردن محصول جامد از محلول
- روش سنتز در آزمایشگاه:
ابتدابرا یبدست آوردن 100 گرم ه یدروژل،4.9 گرم NaOH در 75.69 گرم آب د یونیزهحل ش ود.سپس 5.22 گرمسد یمآلوم یناتبه ن یمیاز محلول ه یدروکسیدسد یم(محلول I)اضافه ش ود.به طور همزمان، 14.18 گرم محلولسد یمس یلیکاتبه باق یمانده محلول سد یمه یدروکسید(محلول II)اضا فهش ود.سپس محلول I را قطره بهقطره به محلول II در حدود 25درجه سانت یگراداضافه شود تا ژل غل یظیتشک یلش ود.سپس ه یدروژلبه مدت3 ساعت به هم زده ش ودتا ی کفاز همگن حاصل شود. پس از پ یریی کشبه، ژل به ی کاتوکالو با پوشش تفلونفوالد یضد زنگ منتقل ش ود.واکن شتبلور در شرا یطهمدما در دما ی100 درجه سانتی گرادکه به مدت 8 ساعت نگهدار یم یشود،انجام می شود.سپس اتوکالو را از کوره خارج کرده و با آب سرد تا دما یاتاق خنک گردد.محصول جامد ف یلترشد هو با آب د یونیزهشسته ش ودتا به مقدار pH تقر یبا8 برسد. در نها یت،زئول یت جامد4A در دما ی100 درجه سانت یگراددر آون تا رس یدنبه وزن ثابت خشک ش ود.زئول یت4A سنتز شده از
طریقتبادل ی ونیبا محلول 0.5 موالر CaCl2 به زئول یت5A ( فرمکلس یم)تبد یلمی شود.به ا ینترت یب،زئول یت 4A در 80 درجه سانت یگرادبه مدت 3 ساعت در ظرف همزن حرارت داده ش ود.از نسبت 12:1 (حجم/جرم) محلولCaCl2 به زئول یتخشک 4A استفاده ش ود.ا ینمرحله با محلو لکلر یدکلس یمتازه تکرار ش ود.مخلوط به مدتی کشب در دما یاتاق نگه داشتهو سپس ف یلترشد هو با آب د یونیزهشسته ش ودتا زمان یکه آب شستشو عاریاز ی ونهایکلر یدشود. شفاف یتآب با افزودن چند قطره محلول ن یتراتنقره به ف یلترمورد آزما یشقرار بگیرد.در حضور ی ونهایکلر یددر آب، ی کرسوب سف یدرنگ از کلر یدنقره تشک یلخواهد شد. در نها یتمحصول صافشده، با آب د یونیزهشسته و در دما ی100 درجه سانت یگراد خشک شود.
- تست هایمشخصه یابیو آنالیز ساختار: خصوصیاتزئولیت 5A برای درک خواص فیزیکی و شیمیایی آن مهم است و به طور مستقیم بر عملکرد آن در طولفرآیند جذب، کاتالیست و … تأث یر می گذارد.بنابراین، مشخصه یابیزئولیت هایسنتز شده برای بهینه سازی عملکرد،افزایش کارایی و کاهش هزینه هاضروری است. به طور کلی، خصوصیات زئولیت نقش مهمی در توسعه، بهینهسازیو بهره برداریا زفرآینده ادر صنعت ایفا می کند.مشخص هیابیساختار زئولیت هابا استفاده از تکنیک های تحلیلیمختلفی مانند TPR ،BET ،XRD ،XPS ،EDX ،TEM ،NMR ،FTIR ،TPD و … انجام می شود.نتایج اینتجزیه و تحلیل هامی توانداطالعات ارزشمند ی در مورد مساحت سطح، مورفولوژی، ترکیب، اسیدیته و سایر خواصزئولیت ارائه دهد. در ادامه به چند مورد از رایج ترینآزمون هایمشخصه یابیکه به منظور پیدا کردن رابطهیبین ساختار و عملکرد زئولیت هاانجام می شوند،اشاره می شود:
- آنالیز BET: این آنالیز ،یک تکنیک پرکاربرد برای اندازه گیری مساحت سطح و تخلخل مواد است و اطلاعات مهمی در مورد سطح ویژه زئولیت هاارائه می دهد.سطح ویژه یک کاتالیست یک عامل کلیدی در تعیین فعالیت آن در واکنش ها میباشد.سطح بالاتر به معنی مکان هایفعال تر در دسترس برای وقوع واکنش است که منجر به فعالیت بالاتر میشود. این روش مبتنی بر این تئوری است که وقتی یک مولکول گاز روی سطحی جذب می شود،تک الیه ایاز مولکولهارا رو یسطح تشکیل می دهد.تجزیه و تحلیل BET شامل اندازه گیریمقدار گاز جذب و منحنی حاصل برای محاسبه سطح ویژه ماده استفاده می شود.
- آنالیز SEM : میکروسکوپالکترونی روبشی یک روش تحلیلی پرکاربرد ب رایبررسی مورفولوژی و خواص سطحی زئولیت ها است.این تکنیک شامل هدایت پرتوی از الکترون هابه سطح نمونه و تشخیص سیگنال هایتولید شده از برهم کنش الکترونها با نمونه است. این تکنیک در مطالعات متعددی برای بررسی اثرات اندازه ذرات، مورفولوژی و ترکیب عنصریبر عملکرد زئولیت هادر طیف وسیعی از کاربردها استفاده شده است .
- آنالیز TEM : میکروسکوپالکترونی عبوری یک تکنیک تحلیلی قدرتمند است که می تواندبرای مطالعه مورفولوژی، اندازه و توزیعذرات زئولیت در مقیاس نانو استفاده شود. در تجزیه و تحلیل TEM یک نمونه نازک از ماده با پرتوی از الکترون هایپرانرژی تابش می شودو الکترون هایی که از نمونه عبور می کنندروی صفحه یا آشکارساز متمرکز میشوند تا تصویری تولید کنند. نتایج بدست آمده امکان مشاهده مستقیم مورفولوژی و ساختار ذرات را فراهم میکندکه می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد خواص آن هاارائه دهد .
- آنالیز FTIR: این آنالیز بر اساس برهمکنش تابش مادون قرمز با یک نمونه است که منجر به جذب تابش در فرکانس های خاص میشودکه مشخصه ی پیوندهای شیمیایی موجود در نمونه است. این آزمون برای مطالعه گروه های عملکردی سطحیزئولیت و بررسی رفتار جذب مولکول هایواکنش دهنده استفاده می شودکه می تواندبینشی در مورد اسیدیته،بازی بودن و سایر خواص زئولیت و کاتالیست ارائه کند .
- آنالیز XRD : پراشاشعه ایکس یک تکنیک قدرتمند است که برای تجزیه و تحلیل ساختار بلوری و ترکیب فازی مواد استفاده میشود.این آزمون با تابش پرتوی از اشعه ایکس به نمونه و اندازه گیریزوایا و شدت پرتوهای ایکس پراکنده کار میکند.از نتایج بدست آمده می توانفاصله بین اتم ها را در شبکه کریستالی تعیین کرد که می تواند اطلاعات ارزشمندیدر مورد خواص مواد ارائه دهد .در زمینه کاتالیست ها،XRD اغلب برای تعیین ترکیب فاز ماده فعال استفادهمی شودکه می تواند تأثیر قابل توجهی بر عملکرد کاتالیست داشته باشد .
- آنالیز XPS: طیفسنجی فوتوالکترون پرتو ایکس، یک تکنیک ت حلیلی پرکاربرد در تحقیقات زئولیت ها(کاتالیست ها)است که به طور گسترده برای مطالعه شیمی سطح و ترکیب مواد استفاده می شود.در تجزیه و تحلیل XPS ،اشعه ایکس برایبرانگیختن الکترون هااز الیه داخلی اتم هادر ماده مورد مطالعه استفاده می شود.سپس این الکترون های برانگیختهاز ماده خارج می شوندو انرژی جنبشی و تعداد الکترون هایخار جشده برای تعیین ترکیب شیمیایی سطحاندازه گیریمی شوند.در مورد کاتال یستهامی توان برای شناسایی وضعیت شیمیایی عناصر روی سطح کاتالیزوراستفاده کرد. به عنوان مثال می تواناز XPS برای تعیین وضعیت اکسیداسیون اتم هایفلز در سطح کاتالیزورو همچنین وجود عناصر دیگر مانند کربن، نیتروژن و گوگرد استفاده کرد. همچنین می تواندبرای مطالعه برهمکنشمولکول های واکنش دهنده با سطح کاتالیزور، و برای بررسی تشکیل گونه هایسطحی در طول یک واکنشاستفاده شود که می توانددر درک فعالیت زئولیت مفید باشد .
- آنالیز TGA: آنالیزترموگرویمتری یا گرماسنجی حرارتی تکنیکی است برای اندازه گیری تغییرات وزن نمونه در شرایطی که تحتشرایط کنترل شده گرم یا سرد می شود.از TGA می توان برای مطالعه پایداری حرارتی مواد از جمله زئولیتهااستفاده کرد. در این آزمون، نمونه کوچکی از زئولیت با سرعت کنترل شده در یک اتمسفر بی اثر (مانند گازنیتروژن) گرم می شود. با افزایش دمای نمونه، وزن نمونه به طور مداوم کنترل شده و هرگونه کاهش وزن به تجزیهحرارتی، اکسیداسیون یا کاهش مواد ساختار نسبت داده می شود. سرعت و میزان کاهش وزن می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد پایداری حرارتی زئولیت هاارائه دهد .
- آنالیز EDS : طیف سنجی اشعه ایکس پراکنده انرژی ،یک تکنیک تحلیلی برای تعیین ترکیب عنصری مواد می باشد.و به طور معمول در تحقیقات کاتالیستی برای مطالعه ترکیب و توزیع عناصر روی سطح ذرات کاتالیست استفاده می شود. این آزمون شامل هدایت پرتوی از الکترون هایپرانرژی بر روی سطح ماده مورد نظر است که باعث انتشار اشعه ایکسمی شود.اندازه گیری انرژی و شدت این اشعه، به شناسایی عناصر موجود در نمونه منجر می شود.نتایج به دست آمده برای تعیین ترکیب عنصری و توزیع مواد کاتالیزور و همچنین هرگونه ناخالصی یا آلاینده های موجود درسطح استفاده می شود.
- آنالیز ICP: آنالیزپلاسمای جفت شده القایی، یک تکنیک تحلیلی پرکاربرد برای تعیین ترکیب عنصری در مواد است. برای تعیینغلظت فلزات مختلف کاتالیست ها، مانند فلزات فعال (مانند پلاتین، پالادیوم، نیکل) و ناخالصی ها(مانند گوگرد،فسفر) استفاده می شود.نتایج بدست آمده می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد ترکیب عنصری کاتالیزور رائهدهد که برای درک عملکرد آن در یک واکنش خاص بسیار مهم است .
- آنالیز MAS-NMR: اینآزمون یک تکنیک تحلیلی پرکاربرد برای مطالعه ساختار و خواص مواد می باشد.در این آنالیز، نمونه ای از کاتالیزوردر یک میدان مغناطیسی قوی و در معرض امواج رادیویی با فرکانس باال قرار می گیرد.این امر باعث میشودکه هسته اتم های خاص در نمونه انرژی را در فرکانس های خاص جذب و دوباره ساطع کنند که قابل تشخیص و تجزیه و تحلیل است. نتایج بدست آمده اطلاعات دقیقی در مورد محیط شیمیایی و پیوند اتم هادر مادهمورد نظر ارائه می دهد که برای تعیین ساختار و خواص آن استفاده می شود.این اطلاعات می تواندبرای بهینه سازیطراحی و عملکرد زئولیت و همچنین برای به دست آوردن بینشی در مورد مکانیسم هایاساسی واکنشاستفاده شود .
برای سنتز زئولیت 5A در مقیاس صنعتی از روش هیدروترمال، روش تبادل یونی، روش سل -ژل،روش تبدیل ژل
خشکو … استفاده می شودکه متداول ترین و تجاری ترینآن ها روش هیدروترمال است. البته الزم به ذکر است
کاربردزئولیت نقش بسزایی در تعیین نوع سنتز و شرایط سنتز دارد
پتنت ثبت شده با شماره PCT/TR2021/050682 به روش تولید زئولیت 3A و زئولیت 5A به طور مستقیم با استفاده از کلسیت و پتاس عالوه بر منابع آلومینا سیلیکات طبیعی پرداخته است. این پتنت به روش تولید زئولیت 3A و زئولیت 5A بطور مستقیم می باشد که در آن آلومیناسیلیکات هایی مانند فلدسپات سدیم ، هالویزیت ،
کائولن، پیروفیلیت و/یا زئولیت های طبیعی و منابع طبیعی کلسیت و پتاس به عنوان ماده اولیه بدون نیاز به هیچ فرآیند تبادل یونی استفاده میشوند، محصول نهایی عمدتا در بسیاری از کاربردهای تجاری مانند خشک کن، کاتالیزورها و فرآیندهای جداسازی گاز استفاده میشود. در بخشی از این پتنت آمده است: تولید زئولیتها به روشهای سنتی با ترکیب مواد شیمیایی آزمایشگاهی محلول در آب (سیلیکات سدیم، آلومینات سدیم، سود سوزآور) در نسبت های مناسب و در شرایط محیطی مناسب انجام میشود. استفاده از مواد شیمیایی فوق، تولید محصوالتی با ناخالصی کم با کریستالی باال را امکان پذیر میسازد. اما استفاده از چنین مواد شیمیایی باعث افزایش قیمت تمام شده محصول نهایی میشود. تولید زئولیت از مواد اولیه طبیعی با هزینه کمتر موضوعی است که اخیرا به کرات مورد تحقیق قرار گرفته است. در بسیاری از مطالعات مشاهده میشود که سیلیس و آلومینا در ساختار زئولیت که محصول نهایی است از طریق منابع طبیعی تامین میشود. محتوای سیلیس و آلومینا در صورت نیاز به آلومینا اضافی میتوان از مواد معدنی با محتوای آلومینا باال مانند بوکسیت استفاده کرد. عالوه بر این منابع طبیعی، سود سوزآور پرمصرف ترین ماده شیمیایی صنعتی است که قلیاییت الزم را برای محلول سنتز فراهم می کند و منبع سدیم الزم برای تشکیل ساختار را تولید میکند. در شکل A1، تولید زئولیت 3A و زئولیت 5A به ترتیب در حالت متعارف خود به صورت شماتیک نشان داده شده است. ابتدا مواد شیمیایی صنعتی (1) و آب (2) تحت شرایط مناسب برای سنتز کنار هم قرار میگیرند و زئولیت 4A (3) تشکیل میشود. پس از مرحله سنتز در راکتور (A)، زئولیتهای تشکیل شده در محیط مایع در نتیجه فرآیندهای فیلتراسیون (B) و خشک کردن (C) به محصول تجاری زئولیت 4A (3) به شکل پودر تبدیل میشوند. تبادل یونی با ترکیب زئولیت 4A (3) سنتز شده با آب (2) و منابع یونی الزم، منبع کلسیم برای زئولیت 5A و منبع پتاسیم (4) برای زئولیت 3A انجام میشود و پس از مراحل چند فرآیندی فیلتراسیون (B) و خشک کردن (C)، زئولیت 3A یا 5A (5) تولید میشود. فرآیند تبادل یونی ذکر شده باعث میشود تقریبا کل فرآیند تکرار شود و مرحله دیگری به تولید اضافه کند. این وضعیت هم باعث طولانی شدن فرآیند سنتز و هم افزایش هزینه های تولید میشود.
در این پتنت (B) زئولیت 3A و زئولیت 5A مستقیما با هزینه کم و در زمان کوتاه تولید میشوند. از آنجایی که دو بار شستشو و خشک کردن در روشهای تولید شناخته شده به یک مرحله کاهش مییابد زمان و تلاش صرف شده و همچنین هزینه کاهش مییابد در حالی که تولید زئولیت 3A و زئولیت 5A با روش این پتنت تقریبا ۹ ساعت طول می کشد، فرآیندهای شستشو و خشک کردن تبادل یونی تقریبا ۱۲ ساعت پس از ۸ ساعت تولید به طول می انجامد.
روش سنتز :اول 12.4 گرم فلدسپات سدیم به شکل ،جامد 16.3 گرم کلسیت پودری و 12 گرم هیدروکسید آلومینیوم مخلوط شدند مخلوط جامد یکنواخت در یک بوته برای استفاده از همجوشی مخلوط قرار داده شد. بوته در کوره کلسینه قرار داده شد و مخلوط تا دمای 950 درجه سانتیگراد گرم شد و به مدت 3 ساعت در آنجا نگهداری شد. محصول فعال به شکل پودر درآمد و با 105 میلیلیتر آب در یک بطری HDPE دربسته و نشتی مخلوط شد. بطری در یک حمام آب گرم شده در دمای 50 درجه سانتی گراد قرار داده شد و به مدت 4 ساعت با استفاده از یک همزن مغناطیسی به طور مداوم هم زده شد. پس از 4 ساعت بطری را در یک کوره از قبل گرم شده قرار داده و به مدت 4 ساعت دیگر در دمای 95 درجه سانتی گراد نگهداری میشود پس از این روش، محصول جامد با آب مقطر ،فیلتر شسته و در یک کوره معمولی در دمای 105 درجه سانتی گراد یک شبه خشک شد. محصول پودری به دست آمده زئولیت 5A است.
سنتز دوم:
12.2 گرم کلینولیپتولیت (زئولیت طبیعی) به صورت جامد 3.8 گرم هیدروکسید سدیم 11.6 گرم کلسیت و 4.5گرم هیدروکسید آلومینیوم مخلوط شدند مخلوط جامد یکنواخت در یک بوته برای استفاده از همجوشی مخلوط قرار داده شد. بوته در کوره کلسینه قرار داده شد و مخلوط تا دمای 1000 درجه سانتی گراد حرارت داده شد و به مدت 2 ساعت در آنجا نگهداری شد. محصول فعال به شکل پودر در آمد و با 105 میلی لیتر آب در یک بطری HDPE در بسته و نشتی مخلوط شد بطری در یک حمام آب گرم شده در دمای 60 درجه سانتی گراد قرار داده شد و به مدت 4 ساعت با استفاده از یک همزن مغناطیسی به طور مداوم هم زده شد پس از 4 ساعت، بطری را در یک کوره از قبل گرم شده قرار داده و به مدت 4 ساعت دیگر در دمای 100 درجه سانتی گراد نگهداری میشود. پس از این روش محصول جامد با آب مقطر ،فیلتر شسته و در یک کوره معمولی در دمای 105 درجه سانتی گراد یک شبه خشک شد محصول پودری به دست آمده زئولیت 5A است.
روش سنتز سوم:
17 گرم هالویزیت به شکل جامد، 5.1 گرم هیدروکسید سدیم و 13 گرم کلسیت مخلوط شدند. مخلوط جامد یکنواخت در یک بوته برای استفاده از همجوشی مخلوط قرار داده شد بوته در کوره کلسینه قرار داده شد و مخلوط تا دمای 800 درجه سانتیگراد گرم شد و به مدت 3 ساعت در آنجا نگهداری شد. محصول فعال به شکل پودر در آمد و با 105 میلی لیتر آب در یک بطری HDPE دربسته و نشتی مخلوط شد. بطری در یک حمام آب گرم شده در دمای 50 درجه سانتیگراد قرار داده شد و به مدت 6 ساعت با استفاده از یک همزن مغناطیسی به طور مداوم هم زده شد. پس از 6 ساعت بطری را در یک کوره از قبل گرم شده قرار داده و به مدت 6 ساعت دیگر در دمای 100 درجه سانتی گراد نگهداری میشود پس از این روش محصول جامد با آب مقطر فیلتر، شسته و در یک کوره معمولی در دمای 105 درجه سانتیگراد یک شبه خشک شد. محصول پودری به دست آمده زئولیت 5A است.
در پتنت ثبت شده با شماره US 2019/0329214 A1، عامل دار کردن زئولیتها مورد بررسی قرار گرفته است. در این کار زئولیتهای عامل،دار از یک زیرلایه زئولیت و یک تک لایه اسید فسفونیک بر روی سطح زیرلایه زئولیت تشکیل شده و روشهای ساخت و استفاده از آنها شرح داده شده است. این پتنت به طور کلی به عملکرد زئولیتها و به طور خاص به تنظیم گزینش پذیری جذب گاز و نرخ انتشار به زئولیتها با استفاده از تک لایه های اسید فسفونیک پرداخته است. یکی از رویکردهایی که اخیرا برای بهبود ویژگی برهمکنشهای بین مولکولهای آلی و مواد متخلخل استفاده شده است استفاده از پوششهای تک لایه خود مونتاژ شده آلی (SAM) برای کاتالیزورهای ناهمگن بوده است. SAM ها با استفاده از مونومرهای آمفی فیل با گروههای سر ،آبدوست که روی سطح بستر در محلول رسوب می کنند و دم های هیدروکربنی با زنجیره بلند که برای جمع آوری تک لایه در یک راستا قرار میگیرند، تشکیل میشوند. از آنجایی که جذب دفع یک پدیده کلیدی است که جداسازی و کاتالیز غشاء یا جاذب را به هم مرتبط میکند فرض شده است که استفاده از اصلاح کننده های آلی برای زئولیتها ممکن است برای کنترل انتخاب پذیری در اتصال برای جداسازی قابل استفاده .باشد در اصل اصلاح کننده های آلی می توانند ویژگیهای انتشار زئولیتها را از طریق عملکرد ” gatekeeping در سطح خارجی ذرات زئولیت یا با ایجاد تغییرات در ساختار منافذ تغییر دهند نوآوری پتنت حاضر در ارائه روشی برای عامل دار کردن زئولیت است که شامل (الف) سنتز زئولیت (ب) مخلوط کردن زئولیت در محلول اسید فسفونیک در اولین حلال آلی برای تشکیل دوغاب (ج) هم زدن و سانتریفیوژ کردن دوغاب و تخلیه بخش مایع آن برای تشکیل پودر اصلاح شده (د) شستن یا شستشوی پودر اصلاح شده با حلال آلی دوم و (ه) حذف حلال آلی دوم برای به دست آوردن زئولیت عامل دار می باشد.
روش عامل دار کردن تودهای زئولیت 5A توسط اسید فسفونیک:
زئولیت 5A با کلسینه کردن 750 میلی گرم پودر زئولیت 5A به مدت 4 ساعت در دمای 400 درجه سانتی گراد، خنک کردن کلسین تا دمای اتاق و سپس افزودن کلسین به 180 میلی لیتر از محلول 5 میلی مولار اسید فسفونیک در تتراهیدروفوران (THF) عامل دار شد برای این کار از شش اسید فسفونیک استفاده شد. دوغاب حاصل به مدت یک شب هم زده شد و سانتریفیوژ شد و سپس حلال تخلیه شد پودر حاصل به مدت 6 ساعت در هوا در دمای 120 درجه سانتی گراد آنیل شد پودر آنیل شده سپس . تا دمای اتاق خنک شد و به طور گسترده با تتراهیدروفوران شسته شد تا تمام اسیدهای فسفونیک فیزیورب شده حذف شود.
در پتنت ثبت شده با شماره US 10308516 B2 2019 روشی برای تولید مداوم زئولیت ارائه شده است که در آن یک ماده اولیه به طور مداوم به یک راکتور لوله ای وارد میشود تا یک زئولیت آلومینیوم فسفات تولید شود.
محصول نهایی در نهایت یک زئولیت بسیار کریستالی با اندازه ذرات نسبتا بزرگ میباشد که در زمان کوتاه تری نسبت به روشهای معمولی به دست می آید.
در پتنت ثبت شده با شماره US 9656241B2 /2017، جاذب غربال مولکولی 5A و روش تهیه آن معرفی و شرح داده شده است. اختراع حاضر یک جاذب و روشی برای تهیه آن ارائه میدهد که در آن متوسط قطر دانه کریستالی غربالهای مولکولی 54 در جاذب 0.2-2.1um میکرومتر است. اندازه گیری محتوای غربال مولکولی بر اساس وزن خشک ،جاذب 92 درصد وزنی یا بیشتر است نسبت شکست جاذب در 250N %9% یا کمتر است. جاذب ارائه شده در این اختراع دارای مزایایی مانند ظرفیت جذب بالا و راندمان جذب برای آلکانها و استحکام بالا میباشد. همچنین فرآیند فنی ارائه شده ساده است و هیچ سورفکتانتی مورد نیاز نیست و هیچ فاضلاب نیتروژن آمونیاکی در فرآیند آماده سازی تولید نمیشود بنابراین تولید پاک به طور موثر به دست میآید و برای استفاده در کاربردهای صنعتی بسیار مناسب است. در حال حاضر روش جداسازی برای جداسازی – آلکانها از فرآورده های نفتی، فرآیند موم زدایی غربال مولکولی Molex است که توسط شرکت UOP ایالات متحده آمریکا توسعه یافته است. جاذبهای غربال مولکولی استفاده شده نیز عمدتا ،12-ADS-14 ADS و محصولات سری 34-ADS ساخت شرکت UOP هستند.
برای تهیه یک جاذب مهره ای ،کروی میتوان از روش رول فرمینگ، شکل دهی قطره ای یا قالب سازی استفاده کرد. به طور خاص برای اختراع حاضر رول فرمینگ ترجیح داده شده است و جاذب ارائه شده در اختراع حاضر را میتوان از طریق مراحل زیر تهیه کرد:
(1) یک ماده پودری حاوی غربالهای مولکولی 4A و یک منبع اتصال دهنده را با شکل دهی رول برای به دست آوردن دانه ها پردازش کنید. دانه ها را خشک و کلسین کنید تا دانه های ماتریسی به دست آید.
(2) دانه های ماتریس را از قبل خیس کنید و سپس تبدیل کریستالی را انجام دهید تا بایندر در دانه های ماتریس به غربالهای مولکولی 4A تبدیل شود و دانه های غربال مولکولی 4A بدست آید.
(3) دانه های غربال مولکولی 4A را با آب بشویید و سپس برای به دست آوردن مهره های غربال مولکولی 5A مبادله کلسیم انجام دهید دانههای غربال مولکولی 54 را با آب بشویید و سپس دانه ها را خشک و کلسینه کنید.
پتنت ثبت شده با شماره US 9605230B2 /2017 به استفاده از زئولیت ها برای تثبیت روغن ها پرداخته است. اختراع حاضر به استفاده از زئولیتها یا آگلومرا های مبتنی بر زئولیتها برای بهبود پایداری حرارتی روغنها مربوط میشود و هدف آن استفاده از این ترکیبات زئولیتی برای تثبیت روغن ها است.
پتنت ثبت شده با شماره US 9339788B2 2016 با موضوع زئولیتها و کامپوزیتهای حاوی زئولیتها میباشد. این اختراع یک زئولیت با ساختار متخلخل ارائه میکند که با تشکیل زئولیت بر روی یک بستر کربن متخلخل تولید میشود، که در آن (i) زئولیت با بارگذاری حداقل 8 درصد وزنی بر روی زیر لایه تشکیل شده است و/یا (ii) زئولیت دارای یک لایه تقویت کننده است نمونههای معرفی شده از منابع سیلیس که میتوانند در سنتز زئولیت و زیرلایه مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از:
۱) سیلیس کلوئیدی (Ludox TM) همه AM( آلومینیوم اصلاح شده) یا TM (تیتانیوم اصلاح شده) یا مخلوط هیبرید با نسبتهای مختلف آن.
۲) متاسیلیکات سدیم و تمام هیدراتهای آن مانند سدیم متاسیلیکات پنتا ،هیدرات نونا هیدرات و غیره یا مخلوط هیبرید نسبتهای سایر متاسیلیکاتها پنتا ،هیدرات غیر هیدرات و غیره)
۳) TEOS و همه پیش سازها یا مخلوطهای سیلانی دیگر (TPOS ،TEOS TMOS یا موارد دیگر از جمله متیل تری متوکسی سیلان (MTMS)، بیس (تری متیل سیلیل) اتان (BTMSE) بیس (تری متوکسی سیلیل) هگزان (BTMSH) و بیس (تری متوکسی سیلیل پروپیل) آمین (BTMSPA).
(۴) تمام زیرلایه شیشه سیلیکای قابل حل به عنوان پیش ماده یا مخلوطی از آن.
نمونه هایی از منابع آلومینیومی معرفی شده در پتنت عبارتند از:
۱) Aluminium tert-sec-butoxide (یا هر بوتاکسید آلومینیوم دیگر یا مخلوط هیبرید نسبتهای آن
۲) Sodium Aluminate (یا هر آلومینات فلز دیگر یا مخلوطها هیبرید نسبتهای سدیم و سایر آلومینات ها)
۳) Aluminium hydroxide or boehmite یا هر هیدروکسید فلز یا مخلوط هیبرید نسبت های آلومینیوم و سایر
هیدروکسیدها)
۴) فویل آلومینیوم به عنوان پیش ساز آلومینیوم و یا سایر فویلها و نسبت های مخلوط.
(۵) آلومینیوم سولفات یا هر سولفات فلز دیگر یا مخلوط ها هیبرید نسبتهای آلومینیوم و سایر سولفاتها)، نیترات آلومینیوم یا کلرید آلومینیوم.
روش سنتز : در این پتنت زئولیت LTA) 4A) توسط یک مسیر هیدروترمال به شرح زیر سنتز شد به 84 گرم آب دیونیزه 0.723 گرم NaOH اضافه شد و محلول در ظروف پلی پروپیلن به دو قسمت 42 گرم × 2) تقسیم شد. 8.2 گرم سدیم آلومینات در یکی از ظروف و 15.84 گرم سدیم متاسیلیکات در دیگری حل شد. بستر مواد لایه نازک carbon silica/PVA carbon) سپس در محلول سدیم متاسیلیکات قرار گرفت. سپس جدا شده و به سرعت در محلول سدیم آلومینات قرار داده شد بقیه سدیم متاسیلیکات به سرعت در ظرف ریخته می شود و مخلوط به مدت 5 دقیقه به شدت تکان میخورد التراسونیک کردن آن حتی بهتر است و کریستالهای ساختاری تیزتری در منافذ ایجاد می.کند محلول و بستر را به مدت یک شب رها میکنیم تا کهنه شود و سپس ظرف پلی پروپیلن حاوی محلول و بستر در دمای 1991 درجه سانتیگراد در یک حمام روغن سیلیکونی یا کوره یک شبه گرم میشود. سپس نمونه ها در آب دیونیزه شسته شده و در آون در دمای 100 درجه سانتی گراد خشک میشوند. سپس کربن در دمای 350 درجه سانتیگراد از 150-1000 درجه سانتی گراد امکان پذیر است) میسوزد. در نهایت یک ماکت یکپارچه زئولیت از الگوی کربنی باقی میماند.
PROCHEM(China)
-Product Name: 5A Zeolite Molecular Sieve
– Type: Adsorbent (for Separation in PSA Hydrogen Purification)
– Supply Ability: 12000 Tons per Year
-Appearance: Light Grey Pellet or Sphere
– MF: 0.7 CaO: 0.3 Na2O: Al2O3: 2.0 SiO2: 4.5 H2O
-Size: 1.7-2.5mm/ 3-5mm/1.6mm/ 3.2mm
-Standard ID: GB/T 13550-1992 (GB/T13550-1992)
–Product Name: 5A Zeolite Molecular Sieve
–Type: Adsorbent (for Seperation in Oxygen Concentration)
Tosoh Corporation (Japanese)
–NAME: Zeolite 5A Molecular Sieves
-CHEMICAL FORMULA: MeO Al2O3 mSiO2 nH2O (Me: Metal Ion)
Guangdong Xintao(Quanzhou)
– Name: Guangdong Xintao Molecular Sieve type 5A
–Specific Application :
Normal paraffin separating process; Refining SF6 refrigerant for power (removing moisture and hydrocarbon); Oxygen/hydrogen PSA (Pressure Swing Adsorption) process etc.
گهر سرام
GSorb-510 –
این محصول گرید رایج مولکولارسیو های است که توانایی جداسازی H2S ، CO2 و آب را از جریانهای مختلف دارد. از دیگر کاربردهای اصلی آن میتوان به قابلیت جداسازی ترکیبات ایزو و پارافین از یکدیگر، جداسازی و خالص سازی 22 و گاز بی اثر از جریان مخلوط گازی جداسازی ترکیبات ایزو و نرمال از یکدیگر، شیرین سازی گاز طبیعی LPG و رطوبت گیری اشاره کرد.
GSorb-520 –
به وجود آمدن COS حین جذب و در اثر واکنش CO2 و H2S با یکدیگر همواره یکی از چالشهای موجود در صنایع مختلف می باشد این محصول نمونه بهبود یافته مولکولارسیو های است که با مینیمم کردن جذب همزمان CO2 و H2S تولید COS را به حداقل میرساند این محصول دارای خواص مقاومت فیزیکی بسیار بالایی است در برابر شوکهای حرارتی و همچنین محیطهای اسیدی بسیار پایدار میباشد و میتوان در صنایع نیازمند به COS minimization از آن استفاده کرد.
GSorb-530 –
به طور کلی جذب در فاز مایع در مقایسه با فاز گاز سخت تر انجام میشود و لذا برای حذف موثر آلاینده های مورد نظر از جریانهای مایع نیاز به جاذبهایی با عملکرد ویژه میباشد این نمونه ای از مولکولارسیو ۵ای است که برای تصفیه و جداسازی اجزای موجود در هیدروکربنهای مایع نظیر LPG به صورت اختصاصی توسط “گهرسرام” فرموله شده است از مهمترین ویژگیهای منحصر به فرد این محصول میتوان به سرعت و ظرفیت جذب بالای آن در مقایسه با سایر گریدهای موجود در بازار اشاره کرد.
البته قابل ذکر است هیچ اطلاعاتی از جزئیات و ویژگی محصولات مورد نظر اراده نشده است
دراین بخش به مطالعه یبرخی از م قاالتو پتنت ها با رویکرد نوآوری بررسی شده و به طور خالصه ارائه شده
است:
- سنتز بدون حلال :
روشهای سنتی سنتز زئولیت اغلب شامل استفاده از حلالهای مایع است که می تواند انرژی بر و از نظر محیطی چالش برانگیز باشد بررسی یک رویکرد بدون حلال برای سنتز زئولیت های میتواند شامل بررسی واکنشهای حالت جامد ،باشد جایی که واکنش دهنده ها در غیاب حلالها مخلوط میشوند و تحت شرایط دما و فشار کنترل شده قرار میگیرند این به طور بالقوه میتواند فرآیند سنتز را ساده کرده و اثرات زیست محیطی را کاهش دهد.
- سنتز سبز
هدف سنتز سبز توسعه روشهای سازگار با محیط زیست با استفاده از منابع پایدار یا تجدیدپذیر به عنوان مواد اولیه و کاهش استفاده از مواد شیمیایی خطرناک است برای زئولیت های میتوان استفاده از مواد طبیعی یا ضایعات را به عنوان پیش سازها بررسی کرد یا شرایط سنتز را برای به حداقل رساندن مصرف انرژی و تولید زباله اصلاح کرد این رویکرد با اصول پایداری هماهنگ است و میتواند به تولید زئولیت سبزتر و پایدارتر کمک کند.
- سنتز الکتروشیمیایی:
روشهای الکتروشیمیایی شامل استفاده از انرژی الکتریکی برای هدایت واکنشهای شیمیایی است. برای زئولیت های میتوان رویکرد سنتز الکتروشیمیایی را بررسی کرد در این روش از الکترودها برای کنترل pH، ترکیب یونی و سایر پارامترها برای تسهیل رشد کریستالهای زئولیت استفاده میشود. روشهای الکتروشیمیایی میتوانند کنترل بهتری بر شرایط واکنش فراهم کنند و به طور بالقوه منجر به زئولیت هایی با خواص منحصر به فرد شوند.
- اصلاح سطح:
تکنیکهای اصلاح سطح بر تغییر ویژگیهای سطح زئولیت های برای افزایش عملکرد آن برای کاربردهای خاص تمرکز دارد و شامل عاملدار کردن سطح با گروههای آلی یا معدنی برای معرفی ویژگیهای دلخواه مانند انتخاب پذیری بهبودیافته افزایش فعالیت ،کاتالیزوری یا میل ترکیبی خاص نسبت به مولکولهای خاص باشد. از طرف دیگر ترکیب نانوذرات فلزی روی سطح زئولیت میتواند عملکردهای بیشتری را معرفی کند و عملکرد کاتالیزوری را بهبود بخشد.
مواد هیبریدی :
ایده ایجاد مواد هیبریدی شامل ترکیب زئولیت های با مواد دیگر برای ایجاد کامپوزیتهای جدید با خواص هم افزایی .است به عنوان ،مثال ترکیب زئولیت های در یک زمینه پلیمری میتواند پایداری مکانیکی آن را افزایش دهد در حالی که ترکیب آن با نانولوله های کربنی یا گرافن میتواند هدایت الکتریکی ایجاد کند یا مواد مناسب برای کاربرد در ذخیره سازی انرژی یا کاتالیز را ایجاد کند.